مازندنومه؛ سرویس فرهنگی و هنری، محمد اسماعیل بخشی سورکی: کتاب و کتابخوانی و افزایش میزان سرانه مطالعه یکی از شاخص های توسعه یافتگی محسوب می شود. متاسفانه علی رغم تلاش های صورت گرفته، کتاب و کتابخوانی در ایران وضعیت مطلوبی ندارد و مردم از خرید کتاب و مطالعه آن در جامعه گریزانند.

اهمیت مطالعه و آموختن تا اندازه ای است که سازمان ملل آن را یکی از حقوق اساسی کودکان برشمرده است. باید پذیرفت که مطالعه باعث افزایش علم و آگاهی، ایجاد توسعه فکر، بستر ساز آرمانگرایی اندیشه، شکل دهنده آرامش روحی و همچنین موجب بسط نگاه به پیرامون و حقایق زندگی خواهد شد و به همین علت است که انسان های متفکر شکل دهنده تحولی عظیم در سطح جهان و یا در جامعه و زندگی خود هستند.

در جوامع توسعه یافته شکل گیری و نهادینه شدن فرهنگ مطالعه از کودکی در خانواده و در مدارس بصورت برنامه ریزی شده مدیریت می شود؛ چنانچه روانشناسان هم اعتقاد دارند  بهترین دوره در ایجاد عادت به مطالعه، کودکی است چرا که این امرِ اکتسابی در همان آغاز شکل گیری شخصیت فرد در او نهادینه می شود.

معرفی کتاب و ایجاد انگیزه خواندن در کودک از طریق بلند خواندن بخش های مهیج از یک کتاب و یا معرفی ناشر آن کتاب که در زندگی نامه او مطلب جذابی وجود دارد می تواند یکی از راهکارهای ایجاد علاقمندی به مطالعه در کودکان باشد.

گفت و گوی گروهی در خصوص کتاب، نقاشی دیواری از صحنه های جالب یک کتاب و یا چسباندن پوستر یک کتاب بر دیوار ، دسترس پذیر کردن کتاب برای کودکان و ایجاد خلاقیت ادبی به منظور ایجاد نگارش در کودکان نیز یکی از راه های رغبت به مطالعه در ایام کودکی در خانواده هاست.

فضاسازی بسیاری از داستان ها در شکل و اندازه ی مینیاتوری برای کودکان، لذت بخش و برانگیزاننده است که می تواند یکی از راه های  ترویج مطالعه در این سن باشد.

سیستم آموزش و پروش هم یکی از عوامل تاثیرگذار در ایجاد انگیزه برای افزایش سرانه مطالعه در جامعه است. هنر آموزش‌وپرورش و مدرسه‌ها باید این باشد که دانش‌آموزان را به‌ مطالعه «عادت» دهند و خواندن را به بخش پایداری از برنامه‌ی زندگی‌ آن‌ها تبدیل کنند. لازمه‌ی تحقق این وظیفه، در سیستم کلان آموزش‌وپرورش، برنامه‌ریزی و مدیریت علمی، جامع و

واقع‌بینانه، تهیه‌ی زیرساخت‌های مدیریتی، علمی، اقتصادی، فرهنگی تشکیلاتی و فنی، تحول در طراحی و تهیه‌ی برنامه‌ی آموزشی-درسی، دگرگونی در شیوه‌های یادگیری- یاددهی، تربیت کتابداران حرفه‌ای، بهسازی فضاهای آموزشی و استفاده از ابزار و وسایل مرتبط با فناوری ارتباطات و اطلاعات و ... است.

دعوت از نویسندگان، شاعران و محققان برتر جامعه برای حضور در جمع دانش آموزان و سخنرانی برای آنها، برگزاری کتابخانه ای کلاس درس ، جدا کردن قفسه های کتاب های تازه و ایجاد تابلو راهنما برای معرفی آن به دانش آموزان، به کار گیری روش های خلاق و گروهی برای ترغیب به مطالعه، معرفی دانش آموزان فعال در امر مطالعه با عناوین مختلف، برگزاری کتاب و نمایشگاه بصورت فصلی، سالیانه  نیز می تواند یکی از راهکارهای ترویجی در امر مطالعه در سطح مدارس باشد.

برگزاری مسابقات مختلف در قالب پرسش هایی از کتاب و ..، معرفی کتاب هایی که فیلم یا کارتون آن در رسانه ها منتشر و نمایش داده شده است، ایجاد تنوع در کتابخانه و بهره مندی از سیستم ارتباط جمعی و رسانه ای در راستای معرفی آنها و یا دسترسی به کتاب های جدید از طریق سیستم های پرمخاطب اجتماعی، ترغیب دانش آموزان به امر پژوهش و تحقیق و برگزاری نمایشگاه از دستاوردهای حاصله، معرفی مناسبتی کتاب ها و همچنین بکار گیری کتابداران مهربان، علاقمند و متخصص می تواند در افزایش سرانه مطالعه در سیستم آموزشی تاثیر گذار باشد.

همانگونه که گفته شد یکی از راه های ترویج فرهنگ کتابخوانی، مردمی کردن و تامین منابع و ایجاد انگیزه در یکایک افراد جامعه است. مهم ترین محورهایی که در راستای تحقق این سیاست فرهنگی و نهادینه کردن فرهنگ کتابخوانی باید مدنظر قرار گیرد؛ حاکمیت ارزش ها و مبانی اصیل اسلامی بر تمام فعالیت ها و برنامه ها است که در راستای تحقق این امر باید حمایت از نویسندگان و اهل قلم و همچنین تقویت و تعالی مبانی فکری و اعتقادی در دستور کار قرار گیرد.

 در این راه استفاده از توان فکری و اجرایی عموم جامعه، مشارکت و استفاده از امکانات و مقدورات همه سازمان ها، جمع کردن فعالیت های کتاب و کتابخوانی در یک سازمان و اجرای یک رویه واحد و جلوگیری از اقدامات ناهماهنگ و پراکنده به منظور اعمال سیاست های واحد و همچنین تنوع و نوع آوری و جذابیت در فعالیت های کتابخوانی با رویکرد به نیازهای جوانان و نوجوانان می تواند راهگشا باشد.

بخشی دیگری از فعالیت دستگاه های مرتبط نظارت بر نحوه ترویج جریان کتابخوانی و کاستن از میزان هزینه های تولید کتاب است که از طریق حمایت از ناشران و مولفان برای حمایت از تولید کتاب های مفید،ارزان قیمت و موثر قابل دستیابی است.

غیر از شیوه یاد شده منابر، وعاظ و سخنرانان مذهبی و غیر مذهبی هم در رشته های مختلف می توانند مروج فرهنگ کتابخوانی باشند.  استفاده از روش برنامه های تبلیغی، تشویقی و استفاده از ظرفیت های موجود در سازمان های مردمی  برای ترویج فرهنگ کتابخوانی نیز یکی از راهکارهای موثر خواهد بود البته همه این موارد در صورتی است که با  ایجاد، توسعه، تجهیز و اداره کتابخانه ها با استفاده از امکانات و روش های عملی برای ارتقای توانمندی فکری افراد جامعه چاره اندیشی شده باشد.

فعالیت مستمر و هدفمند برنامه سازان تلویزیون برای معرفی کتابهای مناسب در ساعات پر بیننده تلویزیون و همچنین ساخت برنامه ها و فیلم های سینمایی بر اساس اقتباس از رمان ها و کتاب های نگارش شده هم می تواند یکی از روش های مفید در این زمینه باشد. همچنین گسترش جغرافیایی مراکز فروش کتاب و خارج کردن این بازار فرهنگی از مرکزیت خاص یکی دیگر از راه های کلی ترویج فرهنگ مطالعه در جامعه است.

در سال های اخیر با همت برخی خیران فرهنگ وقف کتاب نیز باب شده است. این امر در راستای دستیابی آسان و در دسترس بودن کتاب برای همه اقشار جامعه هدف گذاری شده است که در طی این سال ها نتایج مثبتی را در پی داشته است. به هر حال وقف کتاب علاوه بر اینکه سنت کریمه وقف را متذکر و احیا خواهد کرد بر اهمیت مطالعه و بسترسازی شرایط مناسب برای ترویج فرهنگ کتابخوانی را در جامعه نهادینه خواهد کرد که اینکار تا حد زیادی می تواند سنگینی هزینه های تهیه کتاب برای قشرهای متوسط به پایین را جبران کند.

البته نکته مهم دیگری هم که در طی سال های اخیر به آن پرداخته شده است موضوع هدیه دادن کتاب است. این امر در شرایط فعلی جامعه که آمار مطالعه بسیار اندک است می تواند هم باعث ایجاد علاقه در هدیه گیرنده و هم موجب ترغیب و تشویق او به خوانش و مطالعه شود.

 امروزه با توسعه و بسط شبکه های اجتماعی شاهد پدیده دیگری به نام مطالعه مجازی هستیم که البته این موضوع موانع و مشکلات خاص خود را در پی دارد. عده ای این گونه مطالعات را به دلیل مشخص نبودن منبع مطالب آن سطحی و کم عمق می دانند و عده ای هم این امر را به دلیل سهل الوصول بودن اطلاعات پدیده ای قابل تامل بر می شمارند.

علاوه بر این  امروزه کتاب های سنتی باید در مقابل گسترش کتاب های دیجیتال مبارزه کنند. گروهی برای مطالعه کتاب سنتی را دوست دارند اما در مقابل گروهی دیگر ترجیح می دهند که به خاطر راحتی حمل ونقل کتاب الکترونیکی بخوانند.

به هر حال باید پذیرفت که تقویت فرهنگ مطالعه و اندیشیدن همواره زمینه ساز شکوفایی ، توسعه و رشد افراد و جامعه است که آگاهی درست در این زمینه می تواند مدرنیسمِ سازگار با زندگی ایرانی را تقویت کند.