مازندنومه؛ سرویس فرهنگی و هنری، اشکان جهان آرای: «راویان قصه‌های رفته از یاد» عنوان کتابی است که در روزهای اخیر توسط نشر «رسانش نوین» و با حمایت مالی شهرداری و شورای اسلامی نکا به بازار کتاب عرضه شد.

مراسم رونمایی از کتاب «راویان قصه‌های رفته از یاد» هفته گذشته در سالن اجتماعات شهرداری نکا با حضور تعدادی از فعالان فرهنگی و مورخان و مسئولان برگزار ‌شد.

این کتاب اثر دکتر «زبیده سورتیجی» دانش‌آموخته دوره دکتری رشته زبان و ادبایت فارسی از دانشگاه تهران و دکتر «علی رستم‌نژاد نشلی» دانش‌آموخته مقطع دکترای تاریخ با گرایش تاریخ محلی از دانشگاه اصفهان است که درآمدی بر تاریخ نکا به روایت سفرنامه ‏ها محسوب می‌شود.

در مقدمه کتاب از پیشینه شهرنشینی در نکا، زمانی که نام این شهر «مهروان» بود نوشته شده است. درباره پیشینه نکا یا مهروان به نظر مولفان این کتاب این‌طور آمده است که بر اساس داده‎های منابع جغرافیایی و تواریخ محلی طبرستان، مهروان در تهاجمات مغول به سرنوشت شهرهایی چون میله و ترنجه دچار شد و در آتش تهاجمات مغول از بین رفت. در منابع پس از مغول هیچ نامی از مهروان به میان نیامده‎ است.

قدیمی‌ترین گزارش در مورد نام نکا مربوط به کتیبه در امام‌زاده میرمفید(ع) است که تاریخ آن به سال 870.ق باز می ‏گردد.

*استخراج از 14 سفرنامه

«علی رستم‌نژاد نشلی» درباره این کتاب گفت: در پژوهش‌ انجام شده این کتاب گزارش ‏های مربوط به نکا از خلال 14 سفرنامه‏ استخراج و سپس به ترتیب تاریخ سفرها دسته‏ بندی شده ‏است.‏ قديمي‏ ترين اين سفرنامه ‏ها مربوط به سال 997 خورشیدی به قلم «پیترو دلاواله» و جدید‏ترین آن مربوط به 1365خورشیدی از یک سفرنامه پژوهشی اثر مرحوم ستوده است. بنابراین این مجموعه به‌طور نسبی نگاهی به حدود 370 سال تاریخ نکا از زمان شاه عباس اول تا سال 1365 دارد.

وی افزود: از جمله سفرنامه ‏هایی که در این کتاب به آن‏ها استناد شد سفرنامه «پیترو دلاواله»، سفرنامه «استودارت»، سفرنامه «جیمز بیلی فریزر» معروف به «سفر زمستانی از مرز ایران تا تهران و دیگر شهرهای ایران»؛ سفرنامه «شمال» نوشته «چارلز فرانسیس مکنزی»، «کرانه‏های جنوبی دریای خزر» اثر «گریگوری ملگونوف»، سفرنامه «بهلر»، سفرنامه «استرآباد و مازندران و گیلان» اثر «میرزا ابراهیم»، روزنامه «سفر» میرزا «محمد مهندس»، دو سفرنامه از ناصرالدین شاه در سال 83-1282ه.ق و سال 1292ه.ق، سفرنامه اعتمادالسّلطنه از ملتزمین رکاب سفر دوم ناصرالدین ‏شاه، سفرنامه «رابینو»، سفرنامۀ رضاشاه به مازندران به قلم «فرج‏اللّه بهرامی» و از «آستارا تا استرآباد» دکتر «منوچهرستوده» است.

*نگاه سفرنامه نویسان به نکا

دیگر مؤلف کتاب «راویان قصه‌های بر باد رفته» نیز درباره این کتاب اظهار کرد: برخی از سفرنامه‏ نویسان به قومیت ‏های مختلف و ترکیب جمعیتی و اصل و منشأشان در نکا و اطراف آن سخن به میان آوردند. «فریزر» نکا را بلوکی متشکل از چندین محله می‏ داند. «مکنزی» به جزئیات دقت می‏ کند. علاوه بر بیان مسیر حرکت خود در نکا و روستاهای اطراف، تعداد خانوار و وجه تسمیۀ بعضی از نقاط و محصولات منطقه را نیز در گزارش خود آورده است و در برخورد با اهالی شیطان‏ محله دیدی منفی نسبت به آن‏ها پیدا می ‏کند.

دکتر «زبیده سورتیجی» خاطرنشان کرد: «ملگونوف» نیز در گذر از منطقۀ نکا به روش معمول به توصیف جغرافیایی منطقه از جمله فاصلۀ روستاها از یکدیگر و برشمردن جمعیت آن‏جا می ‏پردازد. «بهلر»، «دلاواله» و «استوارت» به سرعت از این منطقه عبور می‏ کنند. «میرزا ابراهیم» توصیف جالبی از روستاهای اطراف نکا دارد و محصولات کشاورزی آن را ذکر می‏ کند. میرزا «محمد مهندس» با نگاه تخصصی به پیرامونش می ‏نگرد به تخمین فاصلۀ زمانی، اندازه‏ گیری پل نکا و فاصلۀ آن تا پل بعدی می‎‏پردازد. همچنین پی‏بردن به وجه تسمیۀ بندر  امیرآباد نیز از جمله اطلاعات درخور این سفرنامه است. ناصرالدّین‏ شاه در گذر از نکا به آبادانی و رونق آن نیز می‏ پردازد. بر اساس روایت «رابینو» دیرینگی نکا به سال 870 ق می‏ رسد و روستای تازه ‏آباد نیز ‏قدمتی 106 ساله دارد.

وی افزود: رضاشاه از کنار رودخانه و پل نکا می‏ گذرد و مجذوب چشم‏ انداز زیبای آن می ‏شود. ستوده عمارت‏ها، برج و اماکن زیارتی را با دقت بسیار توصیف می ‏کند و پس از توضیحی دربارۀ موقعیت جغرافیایی شهر به معرفی منطقه می ‏پردازد. او به هر جایی که می‏ رسد، مساحت و اندازه‏ های هر مکان، نوع معماری و سابقۀ تاریخی آن را با دقت بسیار بیان می‏ کند تا جایی که مخاطب می ‏تواند تصاویر دقیق آن را پیش چشم خود مجسّم کند.

*نخستین کتاب درباره شهرهای مازندران با موضوع شهرگرایی در سفرنامه‌ها

در مراسم رونمایی کتاب «راویان قصه‌های رفته از یاد» دکتر «علی رمضانی پاجی» نیز مطالبی را در مورد این کتاب و اهمیت سفرنامه‌ها و گردآوری آن‌ها مطرح کرد. این پژوهشگر تاریخ و استاد دانشگاه درباره کتاب «راویان قصه‌های رفته از یاد» به همشهری گفت: در این کتاب از سفرنامه‌هایی که نگاهی به مازندران و نکا داشتند پژوهش‌هایی استخراج شده است که یک کار پژوهشی خوب را ایجاد کرد. اتفاق خیلی خوبی است که پژوهشگران حوزه تاریخ و فرهنگ، به صورت مقطعی و منطقه‌ای به این شکل به استناد سفرنامه‌ها پژوهش‌هایی را انجام دهند.

وی با بیان این‌که «راویان قصه‌های رفته از یاد» یک فرهنگ سفرنامه‌ای به حساب می‌آید، افزود: این قبیل اقدامات می‌تواند پراکندگی سفرنامه‌ها را کاهش دهد و منابع جدید و معتبری را به پشتوانه سفرنامه‌های تاریخی ایجاد کند که مورد استفاده پژوهشگران و نسل‌های آینده قرار بگیرد. با این کار انجام پژوهش‌های تاریخی برای هر منطقه بسیار آسان می‌شود. ضمن این‌که اگر برای هر منطقه‌ای چنین کاری انجام شود، پس از مدتی مجموعه‌ای باارزش و منطقه‌ای از سفرنامه‌ها خواهیم داشت.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: «راویان قصه‌های رفته از یاد» نخستین کتاب درباره شهرهای مازندران است که در رابطه با شهرگرایی در سفرنامه‌ها نوشته شده است. «ساری در سفرنامه‌ها» نیز کتابی است که آماده‌سازی شده و مراحل چاپ و نشر را پشت سر می‌گذارد.

رمضانی پاجی اظهار کرد: نکا از جمله شهرهایی است که به خاطر موقعیت استراتژیکی که داشت، در بیشتر سفرنامه‌ها از آن یاد شده است. اما همواره به خاطر مورد توجه بودن ساری و بهشهر و قرار داشتن نکا بین این دو شهر تاریخی، در پژوهش‌های تاریخی مغفول ماند.

وی همکاری دو دانش‌آموخته از حوزه ادبیات و تاریخ برای تأالیف این کتاب را یکی از نکات قوت کتاب برسمرد و گفت: به نظرم تلفیق ادبیات و تاریخ کار زیبایی را در این کتاب ایجاد کرد. اما یکی از نکات قابل توجه در «راویان قصه‌های رفته از یاد» این است که از تصاویر استفاده نشد که اگر چنین اتفاقی می‌افتاد، کتاب از کیفیت بیشتری برخوردار بود.