مازندنومه؛ سرویس محیط زیست و گردشگری، لطف الله آجدانی، مدیر مرکز آموزش و پژوهشهای توسعه و آینده نگری سازمان مدیریت و برنامه ریزی مازندران: مازندران به دلیل دارا بودن پتانسیل های فراوان اقلیمی و وجود مراکز جذاب طبیعی، تاریخی و فرهنگی از ظرفیت های مناسبی برای توسعه و پیشرفت در صنعت گردشگری برخوردار است.

با توجه به قابلیت های منحصر به فرد استان در حوزه های میراث فرهنگی، صنایع دستی و گرشگری از جمله: پارک های جنگلی و ملی حفاظت شده، سواحل دریایی، تفرجگاهها، نواحی ییلاقی و کوهستان ها، آبشارها، چشمه ها و آب های معدنی، تالاب ها و مرداب ها و رودخانه ها، جاذبه های تاریخی، آیین ها و مراسم مذهبی و سنتی، معماری، صنایع و هنرهای صنعتی و مانند این ها می توان شاهد نقش موثرتر این بخش در توسعه ی استان به ویژه در حوزه توسعه ی اقتصادی بود.

 متاسفانه با وجود قابلیت های فراوان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری مازندران از یکسو و توجه به اهمیت گردشگری مازندران در سند ملی توسعه ی استان مصوب هیات وزیران و مصوب شورای برنامه ریزی و توسعه ی استان از سوی دیگر، هم در برنامه ریزی های صحیح و کارآمد و هم در اجرای برنامه ها در حوزه میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری با چالشهای اساسی روبرو بوده و از اهداف توسعه ای فاصله جدی و تلخی داریم.

مازندران با دارا بودن بیش از ۳۰۰۰ جاذبه گردشگری، سالانه پذیرای تعداد زیادی گردشگر است که می توان از آن به عنوان یکی از محورهای توسعه ی پایدار بهره گرفت. البته که تحقق این مهم در گام نخست خود مستلزم همسان سازی دیدگاههای مدیران علمی و اجرایی از مفهوم توسعه است. زیرا تحقق توسعه بدون وجود برنامه های توسعه ای و نیز مدیران توسعه محور، توهمی است که از آن اعجازی برنخواهد خاست‌.

نگاهی به گردشگری در سند ملی توسعه ی استان مازندران (مصوب هیات وزیران):

در بررسی های به عمل آمده در سند ملی توسعه ی استان مازندران، گردشگری در مازندران از چند زاویه مورد توجه کارشناسی قرار گرفته است:

الف: شرایط مناسب اقلیمی و قابلیت های متنوع استان مازندران در نواحی کوهستانی، جنگلی، جلگه ای، روستایی، ساحلی و عرصه های مستعد طبیعی و زیست محیطی جاذب گردشگری  و نیز پیشینه دیرینه سنت های فرهنگی و آثار تاریخی با قابلیت ثبت در فهرست میراث جهانی ( یونسکو) ، به عنوان یکی از اصلی ترین قابلیت های توسعه در استان مازندران تلقی شده است.

ب: کمبود امکانات در زمینه گردشگری به همراه زمینه های تربیت بدنی، فرهنگی و خدمات بهداشتی و رفاهی، به عنوان یکی از عمده ترین تنگناها و محدودیت های توسعه در استان مازندران در حوزه گردشگری برشمرده شده است.

ج: ساخت و سازهای بی رویه، تجاوز به حریم مجاری عمومی آب و از بین رفتن منابع طبیعی جاذب گردشگری و نیز بهره برداری نامناسب و بیش از ظرفیت از زیست بوم های آبی، مراتع و جنگل ها، در زمره اساسی ترین تهدیدها در استان مازندران قرار گرفته است، لذا در زمینه اهداف بلند مدت توسعه استان مازندران به هدف حفظ و بهره برداری صحیح از عرصه های طبیعی و آثار تاریخی و فرهنگی جاذب گردشگری استان توجه شده است.

د: توسعه ی تاسیسات زیر بنایی و امکانات گردشگری و سیاحتی با توجه به قابلیت های عرصه های طبیعی جاذب گردشگری و حفظ آثار فرهنگی و تاریخی از یکسو و نیز افزایش جذابیت های تولیدات و فعالیت های فرهنگی، تقویت جاذبه های گردشگری و ارتقای سطح تعامل فرهنگی فراملی در راستای افزایش جذب و پذیرش گردشگر خارجی؛ از جمله راهبردهای مهم توسعه ای در حوزه گردشگری در مازندران تلقی شده است.

 اهم چالشها و راهبردها:

۱-تداخل وظایف میان نهادهای مرتبط با صنعت گردشگری و نبود اجماع و هماهنگی لازم و کافی بین آنها:

از آن جایی که صنعت توریسم یک صنعت چند وجهی و چند بعدی است، مشارکت و هماهنگی نهادهای مرتبط ، در تصمیم گیری ها و برنامه ریزی ها و اجرایی و عملیاتی کردن برنامه های پیش روی صنعت گردشگری ضرورت  مهمی است که متاسفانه در مازندران چندان به آن توجه نشده است.

مسایلی چون بهداشت عمومی، خدمات اجتماعی، آموزش، امنیت گردشگر، صدور مجوز برای فعالیت های گردشگری با تاکید بر حذف بوروکراسی زاید ، از جمله مواردی است که نیازمند همکاری سازمانهای مختلف است و یک سازمان به تنهایی نمی تواند چنین امکاناتی را به صورت حرفه ای در صنعت توریسم به وجود آورد. و البته که در این میان اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان باید نقش اصلی و هدایت کننده را ایفا کند.

۲- نبود سرمایه گذاری مناسب بخش های دولتی و خصوصی در توسعه ی زیرساخت ها و خدمات زیربنایی در حوزه گردشگری:

با توجه به نزدیکی مازندران به پایتخت و ‌وجود سه راه مواصلاتی، سالانه استان مازندران میزبان حدود ۳۵ تا ۴۰ میلیون گردشگر موقت و ثابت است. ارایه خدمات رفاهی و گردشگری مناسب برای هر دو نوع گردشگر موقت و ثابت از جمله اقامتگاههای مناسب، امکانات تفریحی لازم، شبکه حمل و نقل متناسب، خدمات کاقی بهداشتی و درمانی ،یک ضرورت و تحقق آن مستلزم توسعه ی زیرساخت ها و رفع کمبودها و صد البته تسهیل و حمایت سرمایه گذاری بخش خصوصی داخلی و خارجی و ایجاد امنیت برای سرمایه گذاری در بخش گردشگری است. الزامی راهگشا در بهبود و توسعه ی گردشگری که هنوز در مازندران با آن فاصله زیاد و تلخی وجود دارد.

۳- نبود و ضعف مطالعات امکان سنجی متناسب و تحلیل منفعت در طرح ها و پروژه های گردشگری:

به دلیل بلند مدت بودن بازگشت سرمایه در فعالیت های مرتبط با صنعت توریسم و اهمیت بالای ارزیابی پروژه های سرمایه گذاری، لازم است قبل از پیاده سازی طرح ها در مقیاس وسیع، نسبت به بررسی و تحلیل بازارهای هدف، شرایط اقتصادی، نوسانات بازار و... اقدامات آینده نگرانه لازم به عمل آید تا هرگونه فعالیت های در حوزه گردشگری با سودآوری مناسب همراه باشد.

۴- بهره مند نشدن استان از ظرفیت گردشگری دریایی و ساحلی:

جدای از اهمیت همه انواع گردشگری ، گردشگری دریایی و ساحلی از مهم ترین بخش های سودآور صنعت گردشگری است که متاسفانه استان مازندران بهره چندانی از آن ندارد‌. بهره مندی از پهنه دریاچه خزر با ۳۳۸ کیلومتر مرز ساحلی، یک مزیت نسبی مهم در توسعه ی گردشگری و جذب گردشگران داخلی و خارجی است. اما میزان بهره گیری از این مزیت در مازندران اندک است. لذا توجه ویژه مسوولان به اهمیت گردشگری دریایی، تسهیل و تسریع  مشارکت سرمایه گذاران بخش خصوصی، اهتمام هرچه جدی تر دولت برای ساماندهی و آزادسازی حریم ۶۰ متری دریا، از جمله مهم ترین عوامل توسعه ی گردشگری دریایی در استان به شمار می آید‌‌.

همچنین اجرای طرح هایی مانند ایجاد اسکله های دریایی تفریحی برای پهلو گیری کشتی های توریستی؛ گسترش سرگرمی های دریایی مانند جت اسکی، بازی های آبی و موج سواری ،برای توسعه ی صنعت گردشگری و صنایع پشتیبان آن و نیز توسعه ی اشتغال استان ضروری است.

۵- مشکلات و چالشهای زیست محیطی در گردشگری:

گردشگری بر خلاف بسیاری از سایر فعالیت های اقتصادی، بدون پیش نیازهای زیست محیطی، توانایی رقابت با سایر بخش ها را ندارد‌. افزایش تعداد گردشگران بدون توجه به ملاحظات زیست محیطی، زمینه آلودگی بیشتر و انهدام تدریجی منایع طبیعی منطقه را به دنبال خواهد داشت. از این رو برخورداری هر پروژه گردشگری و اجرای آن از یک پیوست زیست محیطی و نظارت دقیق بر اجرای آن ، یک ضرورت تخلف ناپذیر و بی توجهی به آن هم زیانبار و هم غیر قابل توجیه است.

۶- نبود اعتقاد راسخ به اهمیت صنایع دستی در رشد اقتصادی مازندران و حفظ هویت فرهنگی آن :

صنایع دستی استان در دهه اخیر دچار مشکلات جدی شده است. حوزه ای که هنرهای بسیاری در آن رو به انقراض رفته و یا دچار تنگی نفس و تب و لرز شده اند‌‌. از این جمله اند: کارگاههای صنایع دستی در حوزه نساجی، شیشه و چادر شب بافی. کمبود فضا ، مکان نامناسب، طراحی های ضعیف، عدم حمایت برای اعطای تسهیلات اعتباری کافی؛ ضعف در بازارهای هدف منطقه ای، ملی و به ویژه بین المللی برای محصولات صنایع دستی، از جمله مشکلات اساسی کارگاههای صنایع دستی و هنرمندان و صنعتگران این حوزه در استان مازندران است‌ تا زمانی که باور و اعتقاد راسخ به اهمیت صنایع دستی و نقش آن در توسعه ی گردشگری و رونق اقتصادی و اشتغال در منطقه ایجاد نشود، نمی توان این صنعت را احیا و تقویت کرد و از آن در توسعه ی اقتصادی و فرهنگی استان یهره جدی گرفت.

ایجاد کارگاههای متمرکز، انجام پژوهش برای نوآوری در طراحی ها و تولیدات و برند سازی، گسترش برگزاری نمایشگاههای ملی و به ویژه بین المللی و شناسایی بازارهای هدف،  اختصاص ردیف بودجه مجزا برای حمایت از صنایع دستی مازندران و نیز دانش بنیان کردن صنایع دستی، باید از اولویت های توسعه ای استان برای ایجاد رونق در حوزه صنایع دستی محسوب شود.

اداره کل میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری مازندران، نه تنها می تواند آداب و رسوم مردم هر نقطه از مازندران را به گردشگران و مسافران معرفی کند، با استفاده از ظرفیت های موجود و ایجاد ظرفیت های جدید در حوزه صنایع دستی استان و حمایت جدی تر و گسترده تر از آن، می تواند در اجرایی کردن اقتصاد مقاومتی سهم شایسته و مهم داشته باشد؛ زیرا صنایع دستی به سرمایه اولیه چندانی نیاز ندارد اما در همان حال ارزش افزوده زیادی به همراه دارد. این مزیت، ریسک اقتصادی تولید را کاهش و ضریب اشتغال را افزایش خواهد داد.

از این رو باید با تغییر نگرش نسبت به صنایع دستی، مانعی برای از رونق افتادن شاخه های مختلف این صنعت در مازندران ایجاد کرد. بی توجهی و کم توجهی به این حوزه می تواند آسیب های جبران ناپذیری را در عرصه های اقتصادی استان برای این صنعت ارزشمند فرهنگی به دنبال داشته باشد.