مازندنومه؛ سرویس اجتماعی، مریم پروین، مدرس دانشگاه و مدیرعامل سازمان مردم نهاد حفظ و توسعه حقوق شهروندی مازندران: طرح و تصویب منشور حقوق شهروندی در ایران از سوی رییس جمهور دولت تدبیر و امید، نوید بخش امیدهایی است که اگر به چالشها و موانع پیش روی و نیز راهبردهایی برای حل آن چالشها و موانع، به درستی نگریسته  و توجه نشود، فاصله و شکاف میان شعار تا عمل می تواند آسیب های جدی را به دنبال داشته باشد.

الف- اهم چالش ها و موانع:

۱- یکی از موانع جدی تحقق حقوق شهروندی، شرط ها و قیدهای کلی است که به دنبال بسیاری از بندها و مواد قانونی آورده شده است. در بسیاری از مواد قانون اساسی و منشور حقوق شهروندی به حقوقی اشاره شده است که با قید هایی چون « مگر به حکم قانون»، یا «در صورتی که مخل مبانی اسلام نباشد» همراه است، در حالی که مصادیق مشخصی برای آنها تعریف نشده و امکان تفسیر به رای و احتمال تضییع حقوق شهروندان را فراهم می کند.

۲-نبود ضمانت های اجرایی کارآمد، یکی دیگر از موانع و چالشهای حقوق شهروندی است. در بعضی از موارد به دلیل وجود مکانیسم ها و ضمانت های اجرایی ناکارآمد، فرد نمی تواند حق پایمال شده خود را استیفا کند.

۳- آگاه نبودن بسیاری از شهروندان نسبت به حقوق و تکالیف خود، یکی دیگر از دلایل پایین بودن استانداردهای حقوق شهروندی در ایران است. شهروندانی که نمی دانند از چه حقوقی برخوردارند، فرصت دفاع از آن را نیز از دست می دهند.

علاوه بر این مطالبه نکردن حق از سوی شهروندان، خود زمینه پایمال شدن آن را فراهم می آورد. در حالی که شهروندان با مطالبه گری خود در چارچوب حقوق قانونی و مدنی، دستگاههای حاکمیتی و اجرایی را با نیروی افکار عمومی به سمت احترام بیشتر به حقوق شهروندی شان سوق می دهند.

۴- نا آگاهی بسیاری از مدیران و کارکنان نهادهای حاکمیتی و دستگاههای اداری و اجرایی از حقوق شهروندی و وظایف خود در برابر آن حقوق، یکی دیگر از موانع مهم حقوق شهروندی در جامعه است.

۵- فعال نبودن کافی تشکل ها و نهادهای مدنی در قالب فعالیتهای قانونی جمعی سازمانمند و مطالبه گر برای دفاع از حقوق شهروندی نیز از دیگر چالشهای پیش روی و از عوامل مهم کاهش تحقق حقوق شهروندی است.

ب- اهم راهکارها :

۱-مشخص کردن گستره حقوق شهروندی و دایره شمول و مصادیق آن حقوق: بدین معنا که باید به طور دقیق تکالیف شهروندان در قبال یکدیگر، تکالیف شهروند در قبال حاکمیت و دولت و تکالیف حاکمیت و دولت در قبال شهروندان به صورت موردی و مصداقی و به طور شفاف در اسناد حقوقی تبیین و تعیین شود.

۲-یکی از مهمترین راهکارهای تسهیل و تسریع تحقق حقوق شهروندی، تشریح دقیق موارد و مصادیق قیدهای کلی مطرح شده در بعضی از مواد و بندهای قانون اساسی و حقوق شهروندی است. به عنوان مثال در حقوق آزادی های شهروندی باید به صورت دقیق و موردی تصریح شود چه مواردی در چارچوب مخالفت با موازین اسلامی یا مصالح نظام می گنجد تا از تفسیر به رای و چندگانگی برداشت ها که می تواند ناقض حقوق شهروندی باشد جلوگیری گردد.

۳-ایجاد ضمانت های اجرایی متقن و موثر، یکی از راهکارهای مهم پیشبرد و تحقق حقوق شهروندی است. ایجاد ضمانت اجرایی قوی مستلزم همکاری و هماهنگی قوای سه گانه مجریه، مقننه و قضاییه برای ایجاد ساز و کارهای قانونی و قضایی و اجرایی برای تنبیه و مجازات خطاکاران است که از نقش مهمی به عنوان عنصر بازدارنده در جلوگیری از تضییع حقوق شهروندان برخوردار است.

۴- افزایش سطح آگاهی عمومی از یکسو و آگاهی مسوولان و کارکنان نهادها و دستگاههای حاکمیتی و اداری از سوی دیگر، از طریق  آموزش کارکنان دولت، آموزش عمومی مردم  و فرهنگ سازی با کمک  رسانه ها و نهادهای آموزشی؛ یکی دیگر از راهکارهای پیشبرد و تقویت حقوق شهروندی در جامعه است.

۵- یکی دیگر از راهکارهای مهم، فراهم آوردن زمینه ها و حمایت های لازم به ویژه در حوزه حقوقی برای ایجاد و فعالیت های نهادهای مدنی در حوزه حفظ و توسعه ی حقوق شهروندی و دفاع از آن است.