«سازمان زمين شناسي و اكتشافات، كوه دماوند را آماده آتشفشاني دانست »
«پراكندگي گازهاي آتشفشاني، خروج حجم زيادي از غبار و گازهاي مختلف و ترك‌هاي نه‌چندان عميق پوسته زمين در شيب دامنه بلندترين قله ايران، نشانه‌هايي است از بيداري آتشفشان 38500 ساله دماوند كه پس از خاموشي 10 هزار ساله تكاني خورده و بيداري لحظه به لحظه خود را به رخ مي‌كشد.»

جملاتي از اين دست به همراه تيتر‌هايي چون: «دماوند اعلا‌م خطر مي‌كند» و ذكر تلفات احتمالي فوران آتشفشان دماوند، كه در روز‌هاي اخير در بسياري از سايت‌هاي اينترنتي و برخي مطبوعات كشور به چشم مي‌خورد، اين تصور را ايجاد مي‌كند كه تغييرات جديدي در احوال اين مخروط زيبا ايجاد شده است.

اما مهندس انصاري مدير امور زمين‌شناسي، مهندسي و زيست‌محيطي سازمان زمين شناسي کشور با ابراز ناخرسندي از تيتر‌هاي بعضي از مطبوعات مي‌گويد: متأسفانه به سبب جذابيت، اين موضوع تا حدودى ابزار خبر سازى شده و جنبه‌هاى علمى آن از نظر دور مانده است.

اين درحالي است كه حدود 6 ماه قبل، همشهري، اولين روزنامه‌اي بود كه برخي گزارش‌ها درباره تغييراتي كه  در دماي آب و گازهاي خارج شده از دامنه دماوند ايجاد شده‌بود را مورد بررسي قرار داد. همان روزها، در همين صفحه، در 2 گزارش مفصل، نتايج مطالعات محققان سازمان زمين‌شناسي مبني بر اين‌كه اين تغييرات، اگرچه نسبت به قبل شديدتر بوده‌اند، اما مثل تغييرات قبلي گذرا بوده و اكنون پايان يافته‌اند و بنابراين وضعيت نسبت به گذشته تغييري نكرده است، منتشر شد. با اين‌حال، در 2هفته گذشته، برخي مطبوعات، پس از 6 ماه دوباره به ياد دماوند افتاده‌اند!

خاموش يا خفته؟

آتشفشـان‌ها از ديدگاه فعاليت به 3دسته آتشفشان هاى خاموش، خفته و بيدار (يا فعال) تقسيم مي‌شوند كه بيشتر آتشفشان‌هاى ايران در رده آتشفشان‌هاى خفته جاى مى‌گيرند. چنين آتشفشان‌هايي در گذشته‌هاى نه چندان دور (در دوره کواترنرى يا در طول 2ميليون سال گذشته) فعال بوده و در حال حاضر فعاليت چشمگيرى ندارند ولى نشانه‌هاى ضعيفى از فعاليت مانند خروج بخار و گاز، وجود چشمه‌هاى آب گرم و فعاليت لرزه‌اى خفيف در آنها ديده مى‌شود.

به‌رغم داده‌هاى اندک موجود از آتشفشان‌هاى ايران، بررسى‌هاى انجام شده كارشناسان حاكي از آن است كه بيشتر آتشفشان‌هاى ايران مانند دماوند، بزمان و تفتان در دوره کواترنرى فعاليت داشته و از اين‌رو در رده آتشفشان‌هاى خفته جاى مى‌گيرند و اين بدين معناست كه هميشه امکان فعاليت دوباره اين آتشفشان‌ها وجود دارد. در اين ميان نكته مهم آن است كه زمان فعاليت دوباره اين آتشفشان‌ها قابل پيش‌بينى نيست مگر در مواردى که شبکه رفتار سنجى آتشفشان در اختيار باشد.

اما آنچه باعث شد تا يكباره اين «ديو سپيد پاي در بند» در كانون توجه قرار گيرد به اسفند 85 باز مي‌گردد. در آن زمان از سوي ستاد حوادث غيرمترقبه استان مازندران برپايه گزارش اهالي منطقه در مورد افزايش خروج بخار و گاز از دهانه آتشفشان دماوند، نامه‌اي به سازمان زمين‌شناسي ارسال شد و با افزايش خروج گاز از دهانه دماوند، احتمال آتشفشان اين قله قوت گرفت و تا بعد از عيد امسال اين احتمال همچنان به قوت خود باقي بود.

در بيست و نهمين روز از فروردين امسال كارشناسان سازمان زمين‌شناسي در گفت‌وگو با همشهري بازگشت وضعيت قله به حالت عادي را اعلام كردند: «اگر ميزان و غلظت گاز خروجي افزايش مي‌يافت يا به وضوح دود مشاهده مي‌شد، گرم شدن آب چشمه‌ها و تغيير خواصشان تداوم داشت يا در تعداد و شدت زمين لرزه‌ها افزايش داشتيم، بايد نگران مي‌شديم و دنبال راهکار مناسب بوديم.

اما حالا به‌نظر مي‌رسد همه چيز به حالت عادي برگشته است، به صورتي‌كه تغيير دما و خواص چشمه‌ها از بين رفته و به حالت عادي برگشته‌اند و به‌نظر مي‌رسد که ميزان گاز خروجي از دهانه آتشفشان هم کم کم به حالت قبل برگردد.»هرچند در آن زمان اين كارشناسان احتمال فعاليت زود‌هنگام دماوند را منتفي اعلام كردند و تغييرات را مانند تغييرات سال 68 اين قله ناشي از زنده بودن اين قله اعلام كردند:«در سال 68 هم در منطقه دماوند علائمي‌اين‌چنين البته نه با اين شدت بروز کرده بود؛ به هرحال ما بايد قبول کنيم که دماوند يک موجود زنده است و هر موجود زنده‌اي تغيير و تحولاتي دارد.»

اتفاق جديد؟

نوشته‌هاي مطبوعات و سايت‌ها در هفته اخير اين سؤال را پيش آورد كه آيا در وضعيت دماوند تغييري مشاهده شده؟ مهندس انصاري به اين سؤال پاسخ منفي مي‌دهد و به همشهري مي‌گويد: دماوند آتشفشانى است جوان و خفته که هيچ گونه گزارش تاريخى از فعاليت آتشفشانى آن در دست نيست اما با توجه به وجود واژه «دما» در نام آن مى‌توان پذيرفت که طى دوره‌هاى شناخته شده تاريخى نشانه‌هايى مانند امروز داشته است.نشانه‌هايى كه انصاري به آنها اشاره دارد، شامل خروج بخار و گاز با ترکيب گوگرد و وجود چشمه هاى گرم و معدنى اطراف كوه است که طى سال‌هاى گذشته هميشه ديده شده‌اند.

اما آيا نشانه‌اي دال بر فعاليت زود هنگام دماوند وجود دارد؟
اين كارشناس زمين‌شناسي به  اين سؤال  پاسخ مي‌دهد: پژوهش‌هاى زمين شناسى قديمى سن آخرين فعاليت دماوند را در حدود 38000 سال تعيين کرده بود اما بر پايه پژوهش‌هاى تازه سن آخرين فعاليت آن در حدود 7000 سال پيش يا کمتر برآورد شده است. به اين ترتيب به‌طور واقع بينانه بايد پذيرفت که هميشه احتمال دوباره فعال شدن آن وجود دارد، اما با امکانات موجود زمان آن‌را نمى توان تعيين کرد که فرداست، 100 سال ديگر يا هزار سال ديگر  است.

رفتارسنجي دماوند

اگرچه نشانه‌هايي كه البته اصلا جديد نيستند، ممکن است نشانه حرکت مواد به‌سوى بالا باشد، اما به گفته انصاري، با گذشت حدود 10 ماه از زمان افزايش خروج بخار و گاز در دى ماه 1385 اتفاقى نيفتاده، همان‌طور كه در هزاره‌ها يا دست کم در سده هاى اخير نيز فعاليتى از آن گزارش نشده است.

با تمام اين اوصاف، آنچه اهميت دارد آن است كه فراموش نكنيم كه دماوند خاموش نيست و تنها با شناخت كافي از پديده‌ها و فرآيند زمين‌شناسي است كه مي‌توان هنگام رويارويي با آنها بدون غافلگير شدن به درستي تصميم گرفت و براي پيشگيري از آسيب‌هاي جاني و مالي گسترده، برنامه‌ريزي كرد.

به گفته انصاري، بيشتر امکانات مورد نياز براى راه اندازى چنين شبکه‌اى در کشور وجود دارد و در واقع بخش‌هايى از اين شبکه در حدود 4 سال است که در سازمان زمين شناسى کشور به‌صورت پژوهشى و آزمايشى در حال کار هستند، مانندنمونه بردارىهايى که هر ماه به‌طور مرتب از چشمه‌هاى منطقه دماوند صورت مى‌گيرد يا داده‌هايى که از دستگاه سنجنده ناهنجارى هاى الکترو مغناطيسى زمين در همين سازمان فراهم مىشود. انصاري در پايان مي‌گويد: سازمان
زمين شناسى کشور در نظر دارد تا با ايجاد ايستگاه‌هاى رفتارسنجى چنين شبکه‌اى را گسترش دهد و از ابزارهاى طيف سنجى و نمونه بردارى گازهاى آتشفشانى، شيب‌سنجى دامنه‌ها، روش هاى
 ثقل سنجى و تکنيک هاى ماهواره اى نيز استفاده کند و در اين راه به کمک ساير مراکز پژوهشى و اجرايى کشور نياز دارد.(hamshahri)